796 000 473
796 000 473
Chociaż powszechnie kojarzą się z pozbawieniem wolności, zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie to dwa zupełnie różne pojęcia, niosące również za sobą inne konsekwencje.
Zatrzymanie jest środkiem przymusu stosowanym wobec osoby podejrzewanej o popełnienie przestępstwa celem wykonania określonych czynności, przede wszystkim przesłuchania i ewentualnego postawienia zarzutów. W tym czasie zostajemy osadzeni w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych, tzw. dołku. Pozbawienie wolności w drodze zatrzymania nie może przekroczyć 48 godzin. Przed upływem tego czasu zatrzymanego należy zwolnić lub też oddać do dyspozycji Sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Od tego momentu Sąd ma 24 godziny na podjęcie decyzji o dalszym losie zatrzymanego.
Tymczasowe aresztowanie jest z kolei środkiem zapobiegawczym mającym na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, przede wszystkim zebrania i zabezpieczenia materiału dowodowego. Jeżeli w przekonaniu prokuratora dla osiągnięcia tego celu konieczne jest pozbawienie wolności podejrzanego i odizolowanie go od świata zewnętrznego kieruje on do sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Jest to jeden z kluczowych momentów postępowania karnego, który niesie zazwyczaj za sobą największe emocje. Od starcia przed sądem zależy, czy podejrzany będzie odpowiadać z wolnej stopy, czy też uczestniczyć w czynnościach i rozprawach w towarzystwie funkcjonariuszy policji konwojujących go z aresztu śledczego. Co do zasady tymczasowe aresztowanie jest stosowane na okres od 1 do 3 miesięcy, może być jednak wielokrotnie przedłużane.
Zazwyczaj zatrzymania dokonują funkcjonariusze policji podczas podjętej interwencji lub też na zlecenie urzędu prokuratorskiego. Zgodnie z art. 244 k.p.k. policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości. W praktyce do tego typu zatrzymań dochodzi w trakcie lub bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa.
Natomiast z tzw. zatrzymaniem prokuratorskim mamy do czynienia zazwyczaj w trakcie toczącego się już postępowania. Zgodnie z art. 247 k.p.k. prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa że nie stawi się on na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności z jego udziałem lub też może utrudniać postępowanie w inny sposób. Zazwyczaj do tego typu zatrzymań dochodzi wobec osób, które dobrowolnie nie stawiały się na wcześniejsze wezwania prokuratora lub też wobec których prokurator przewiduje konieczność zastosowania tymczasowego aresztowania.
Zachowanie spokoju i podejmowanie racjonalnych działań podczas zatrzymania cechuje bohaterów filmów i dobrych kryminałów. W prawdziwym życiu niemalże zawsze zatrzymanie wiąże się z dużym zaskoczeniem, wywołując szok i niedowierzanie. Rzadko kiedy jednak mamy w tej sytuacji czas na ochłonięcie i przemyślenie swojego położenia. Funkcjonariusze policji doskonale wiedzą, że mają 48 godzin na wykonanie swoich czynności. Dlatego starają się jak najszybciej doprowadzić do przedstawienia zarzutów i przesłuchania zatrzymanego.
Pierwsze przesłuchanie ma kluczowe znaczenie dla całego dalszego postępowania. Złożone na tym etapie wyjaśnienia będą decydowały o tym jakie pole manewru pozostanie dla przyszłej obrony. Pochopnie złożone, nieodpowiednie wyjaśnienia mogą niestety znacznie ograniczyć możliwości tej obrony, a wręcz odebrać szansę na uniewinnienie. Z pewnością nie pomagają przy tym emocje jakie towarzyszą temu etapowi postępowania. Osobie zatrzymanej trudno jest zachować spokój i zimną krew podczas pierwszego przesłuchania. Tym bardziej jeżeli niewygodnym pytaniom towarzyszą zapowiedzi skierowania wniosku o tymczasowe aresztowanie – co niestety jest dosyć częstą praktyką funkcjonariuszy policji. Nie ulega wątpliwości, że pomoc i wsparcie adwokata od spraw karnych podczas tej czynności jest nieoceniona. Praktyka i doświadczenie pokazują również, że czynność przesłuchania prowadzona z udziałem adwokata odbywa się w nieco innej atmosferze.
Co do zasady podczas pierwszego przesłuchania doświadczony adwokat karnista doradza skorzystanie z prawa do odmowy składania wyjaśnień. Przynajmniej do momentu w którym zapozna się on z aktami sprawy i zebranym na tym etapie materiałem dowodowym. Pamiętać bowiem należy, że złożenie wyjaśnień będzie możliwe również na dalszych etapach postępowania, natomiast odwołanie raz złożonych wyjaśnień już nie. Przygotowanie do przesłuchania poprzedzone analizą zebranych w sprawie dowodów pozwala natomiast na pełną realizację przysługującego podejrzanemu prawa do obrony.
Odmowa składania wyjaśnień nie jest jednak regułą absolutną. Niekiedy stan sprawy zmusza nas do rozważenia swojego położenia i określenia priorytetów. Dzieje się tak w sytuacji kiedy zapowiedź wniosku o tymczasowe aresztowanie nie jest jedynie groźbą, a realną możliwością. Najlepiej jednak byłoby aby decyzja o złożeniu wyjaśnień, ich treści oraz zakresie została skonsultowana z adwokatem od spraw karnych, który pomoże ocenić ryzyko oraz wady i zalety takiej decyzji.
Doświadczony adwokat karnista przestrzega również przed rozmowami z funkcjonariuszami policji, które odbywają się poza protokołem, w swobodnej, niemalże przyjacielskiej atmosferze. Zazwyczaj w ich trakcie funkcjonariusz jest życzliwy dla zatrzymanego, w rzeczywistości jednak stara się uzyskać jak najwięcej informacji na temat okoliczności sprawy. O ile przekazane w takiej formie informacje nie mają formy procesowej, o tyle mogą być potem wciągnięte do sprawy w drodze przesłuchania funkcjonariusza, który zeznając jako świadek zrelacjonuje treść rozmowy z zatrzymanym.
Cechą charakterystyczną każdego zatrzymania jest dominująca bezradność. Uczucie to towarzyszy nie tylko osobie podejrzanej, ale również jej bliskim. Bezradność wynika nie tylko z braku znajomości odpowiednich przepisów, ale przede wszystkim z braku możliwości jakiegokolwiek kontaktu z zatrzymanym. Zazwyczaj nie pomaga również nastawienie funkcjonariuszy policji, którzy odmawiają udzielenia jakichkolwiek informacji na temat sytuacji zatrzymanego, nawet najbliższym członkom rodziny.
Każdy zatrzymany obowiązkowo pouczany jest o przysługującym mu prawie do kontaktu z adwokatem. Mało kto jednak jest na taką sytuację przygotowany i zazwyczaj nie dysponuje danymi kontaktowymi adwokata, którego mógłby ustanowić swoim obrońcą. Skorzystanie z prawa do kontaktu z adwokatem przez samego zatrzymanego może być zatem niemożliwe do realizacji. Z pomocą w tej sytuacji przychodzą zazwyczaj bliscy.
Poza wspomnianym już prawem do kontaktu z adwokatem zatrzymany ma prawo do poinformowania o zatrzymaniu wskazanej przez siebie osoby. Zazwyczaj jest to członek rodziny lub dobry znajomy do którego funkcjonariusz policji wykona telefon i poinformuje o dokonanym zatrzymaniu. To właśnie na bliskich spoczywa najczęściej obowiązek szybkiej reakcji i ustanowienia adwokata od spraw karnych dla pozbawionego wolności zatrzymanego. Ważne jest to, aby wybór padł na adwokata który będzie mógł od razu przystąpić do działania. Jest to bowiem najbardziej dynamiczny moment postępowania, w którym liczy się każda godzina. Doświadczony, znający dobrze przepisy prawa karnego adwokat karnista stanowi nieocenione wsparcie. Powinien on dążyć do tego aby niezwłocznie kontaktować się z osobą podejrzaną, ustalić przyczynę zatrzymania i udzielić niezbędnych informacji i porad samemu zatrzymanemu. Przede wszystkim kompetentny adwokat od spraw karnych dokona oceny sytuacji, doradzi zatrzymanemu jak zachowywać się podczas wykonywanych czynności i jakie stanowisko zająć aby niepotrzebnie nie obciążać samego siebie podczas przesłuchania. Występujący już w charakterze obrońcy adwokat będzie mógł wziąć udział w przesłuchaniu podejrzanego i dopilnować jego prawidłowego przebiegu. Będzie mógł również wziąć udział w innych czynnościach dochodzenia lub śledztwa, przede wszystkim przesłuchaniu świadków. W przypadku złożenia wniosku o tymczasowy areszt obrońca będzie mógł zapoznać się z dowodami wziąć udział w posiedzeniu aresztowym przed Sądem, zapoznając się wcześniej z dowodami stanowiącymi podstawę wniosku. Nie do przecenienia jest również samo wsparcie, jakie daje zatrzymanemu obecność adwokata i przekonanie, ze nie został on pozostawiony sam sobie w tak trudnej sytuacji. Na tym etapie postępowania adwokat jest w zasadzie jedynym łącznikiem pomiędzy zatrzymanym a jego bliskimi.
Pamiętać jednak należy, że decyzja o ustanowieniu obrońcy powinna być podjęta jak najszybciej. Powszechną praktyką funkcjonariuszy policji jest bowiem namawianie zatrzymanego do przyznania się do zarzutów i złożenia obciążających wyjaśnień w zamian za wypuszczenie na wolność. Niestety, często są to obietnice bez pokrycia, jako że ostateczną decyzję o zwolnieniu lub skierowaniu wniosku o tymczasowy areszt podejmuje prokurator. Pamiętać również należy, że nawiązanie kontaktu z ustanowionym obrońcą należy do decyzji zatrzymanego. W praktyce częstym widokiem na komendzie policji jest adwokat oczekujący obok dyżurki na możliwość rozmowy z klientem, niekiedy nawet kilka godzin. Dzieje się tak ponieważ funkcjonariusze nie informują zatrzymanego od razu o tym, że ma ustanowionego obrońcę. Po powzięciu takiej wiedzy praktycznie każdy klient żąda niezwłocznego spotkania z obrońcą.
Osoba zatrzymana przez policję może w terminie 7 dni od momentu zatrzymania złożyć zażalenie do sądu. Rozpatrując zażalenie sąd ma obowiązek zbadać, czy zatrzymanie było zasadne, legalne i dokonane w sposób prawidłowy. Wykazanie którejkolwiek z tych okoliczności nie jest proste, dlatego przed złożeniem zażalenia pomocna może być konsultacja z adwokatem od spraw karnych. Doświadczony karnista pomoże ocenić szanse zażalenia, ale przede wszystkim zwróci uwagę, jakie argumenty winny być podniesione i jakie ewentualnie dowody należy przedstawić aby zażalenie było skuteczne i odniosło jak najlepszy efekt. Tym efektem są natomiast pieniądze jakie przysługują od Skarbu Państwa w przypadku stwierdzenia że zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne.
Tymczasowe aresztowanie jest najsurowszym i najbardziej dolegliwym dla podejrzanego środkiem zapobiegawczym. O ile podczas zatrzymania mamy do czynienia z jedną, góra dwiema nocami na tzw. dołku, o tyle w przypadku tymczasowego aresztowania sprawa robi się znacznie bardziej poważna. Co do zasady tymczasowy areszt stosowany jest na maksymalnie 3 miesiące, niewiele jednak stoi na przeszkodzie, aby okres ten był przedłużany. Wbrew temu co mogłoby się wydawać, sytuacje w których tymczasowe aresztowanie utrzymywane jest przed rok, 2, a nawet kilka lat nie są wyjątkowe.
W postępowaniu przygotowawczym prokurator może złożyć do sądu rejonowego wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania jeżeli jest ono konieczne dla zabezpieczenia w sprawie prawidłowego toku postępowania, zebrane w sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez podejrzanego nowego, ciężkiego przestępstwa. Co więcej, dla zastosowania tymczasowego aresztowania konieczne jest, aby w sprawie zachodziła któraś z poniższych przesłanek:
– uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu
– uzasadniona obawa matactwa, tj. nakłaniania do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo utrudniania postępowania w inny bezprawny sposób
– zarzut dotyczy zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat
– w wyroku jaki zapadł przed sądem I instancji orzeczono wobec oskarżonego karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata
W teorii tymczasowe aresztowanie powinno być stosowane wyjątkowo, w ściśle określonych przypadkach, kiedy żaden inny środek zapobiegawczy nie jest wystarczający dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. W praktyce sądy lekką ręką wydają postanowienia o zastosowaniu aresztu, a następnie nie wahają ich przedłużać. Niestety, nadużywanie instytucji tymczasowego aresztowania wciąż jest w Polsce problemem. Jego przyczyny bardziej tkwią w nawykach i mentalności niż w obowiązującym prawie. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał już blisko 170 wyroków zarzucających Polsce naruszanie art. 5 § 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z uwagi nadmierną długotrwałość tymczasowego aresztowania. Liczba ta nie oddaje pełnej skali zjawiska, ponieważ w bardzo wielu sprawach dochodzi do zawarcia ugody, albo złożenia przez polski rząd deklaracji przyznającej, że doszło do naruszenia Konwencji, co skutkuje zdjęciem sprawy ze strasburskiej wokandy.
Jak już wykazano powyżej pierwsze czynności prowadzone z udziałem osoby zatrzymanej mogą mieć kluczowy wpływ na dalszy przebieg postępowania, w tym na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Groźba zastosowania tego najsurowszego środka zapobiegawczego nierzadko jest wykorzystywana do uzyskania przyznania się do winy już na etapie postępowania przygotowawczego. Dlatego tak ważne jest, aby decyzja o skorzystaniu z usług kancelarii adwokackiej zajmującej się sprawami karnymi została podjęta możliwie jak najszybciej. Dobry adwokat od spraw karnych pomoże klientowi ocenić sytuację i i ustalić priorytety którymi będzie się kierował obierając kierunek aktualnej i przyszłej obrony. Nie dopuści również do pogorszenia sytuacji prawnej klienta.
Co jednak jeśli prokurator zdecyduje się skierować do sądu rejonowego wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania? Wbrew temu co mogłoby się wydawać samo skierowanie wniosku nie przesądza wcale o jego zastosowaniu. Skorzystanie z usług kancelarii adwokackiej zajmującej się sprawami karnymi nierzadko pozwala na przechylenie szali zwycięstwa w tym starciu na stronę podejrzanego. Obrońca ma w takiej sytuacji prawo do zapoznania się z materiałem dowodowym stanowiącym podstawę wniosku, co pozwala na jego analizę i przygotowanie odpowiedniej argumentacji. Skorzystanie z usług skutecznego, kompetentnego adwokata od spraw karnych z pewnością znacznie zwiększa szansę na postanowienie sądu, w którym nie uwzględni on wniosku prokuratora, ewentualnie zastosuje środki łagodniejsze jak poręczenie czy dozór policji.
W przypadku wydania przez sąd postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania adwokat złoży zażalenie, które daje możliwość uchylenia lub zmiany takiego postanowienia. Na każdym etapie postępowania obrońca może również wnosić o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztu na środek łagodniejszy. W zależności od obranej strategii i rozwoju sprawy taki wniosek nierzadko bywa skuteczny.
O ile najważniejszą rolą adwokata jest prowadzenie skutecznej i przemyślanej obrony tymczasowo aresztowanego klienta, o tyle nie możemy również zapominać o innej istotnej roli jaką pełni. W takiej sytuacji adwokat będzie najważniejszym, jeśli nie jedynym łącznikiem aresztowanego ze światem zewnętrznym, z którym kontakt został mu nagle odebrany. Za pośrednictwem obrońcy będzie on mógł pozostać w kontakcie z bliskimi, pracownikami, kontrahentami. Przekazać instrukcje co do bieżących, pilnych spraw, prowadzonej działalności gospodarczej czy też konieczności spłaty rat kredytu.
Podczas pobytu podejrzanego w areszcie śledczym jego widzenia z rodziną są limitowane. Co do zasady aresztowany ma prawo do co najmniej jednego widzenia w miesiącu z osobą najbliższą. Jeżeli jednak prokurator lub sąd uzna, że względy postępowania stoją temu na przeszkodzie może odmówić wydania zarządzenia o zgodzie na widzenie dla osoby najbliższej. Takiej odmowy trudno jest natomiast udzielić adwokatowi, który dodatkowo nie jest w żaden sposób ograniczony w liczbie widzeń z klientem. Obrońca i aresztowany podczas widzenia nie są również skrępowani obecnością funkcjonariuszy służby więziennej, który nadzorują widzenia z bliskimi. Pozwala to na szczerą rozmowę na temat sprawy i swobodne ustalenie linii obrony, czy też podpisanie pełnomocnictwa do załatwienia pilnych spraw (nie upoważnia jednak do przekazywania prywatnej korespondencji czy też jakichkolwiek innych przedmiotów).