Oszustwo

PRZESTĘPSTWO OSZUSTWA

Oszustwo (zwane również powszechnie wyłudzeniem) jest przestępstwem stypizowanym w art. 286 k.k. Jest to dosyć szczególne przestępstwo przeciwko mieniu, w którym sprawca nie stosuje żadnej przemocy, a pokrzywdzony dobrowolnie przekazuje własne bądź cudze mienie. Sama treść przepisu może wydawać się zawiła i skomplikowana. Ustawodawca starał się bowiem dostosować ją do wielu różnych sposobów popełnienia oszustwa lub wyłudzenia, których różnorodność ogranicza jedynie inwencja i wyobraźnia sprawców.

KIEDY MAMY DO CZYNIENIA Z OSZUSTWEM?

Przestępstwo oszustwa ze swej istoty prowadzi do niekorzystnego rozporządzenia mieniem pokrzywdzonego (nawet jeśli jest to mienie innej osoby którym pokrzywdzony jedynie dysponował).

Charakterystyczny jest tu również sposób działania sprawcy (lub zaniechania), który polega na:

• wprowadzeniu w błąd – który polega na wywołaniu mylnego obrazu rzeczywistości poprzez przekazanie fałszywych lub zatajenie istotnych informacji w celu osiągnięcia korzyści (np. zaciągnięcie pożyczki kiedy pożyczkobiorca już w chwili zawierania umowy wie, że nie będzie w stanie jej spłacić)
• wyzysku błędu pokrzywdzonego – wykorzystanie błędnego przekonania pokrzywdzonego co do istotnych okoliczności (np. podszywanie się pod specjalistę i przyjęcie trudnego zlecenia, do wykonania którego oszust nie ma kompetencji i doświadczenia)
• wyzysku niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranego działania – tj. wykorzystanie pokrzywdzonego, który z uwagi na chorobę, młody wiek czy też łatwowierność nie jest w stanie właściwie zrozumieć swojego działania (wyłudzenie pieniędzy od starszej osoby metodą „na wnuczka”)

WARUNKI ODPOWIEDZIALNOŚCI SPRAWCY

Do przypisania sprawcy przestępstwa oszustwa konieczne jest doprowadzenie pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem i wykazanie, że podejmował on taką decyzję pod wpływem sprawcy. Konieczne jest również udowodnienie, że sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, którą należy rozumieć jako zwiększenie majątku sprawcy bądź zmniejszenie jego długów. Nie jest przy tym istotne, czy korzyść majątkowa miała być osiągnięta dla siebie czy też dla innej osoby.

Zachowanie sprawcy może być poczytywane za oszustwo jeżeli świadomie dążył on do tego, aby wprowadzić w błąd pokrzywdzonego lub wyzyskać jego nieporadność. Konieczne jest przy tym udowodnienie, że zamiar ten istniał po stronie sprawcy od samego początku jego działania (lub zaniechania).

CO GROZI ZA OSZUSTWO

W zależności od wagi popełnionego przestępstwa (w szczególności od rozmiaru wyrządzonej szkody) art. 286 k.k. wyróżnia 3 postacie oszustwa:

1. podstawowy typ oszustwa – zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
2. wypadek mniejszej wagi (przy niewielkiej wartości mienia) – zagrożony grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
3. kwalifikowany typ oszustwa (przy mieniu znacznej wartości, powyżej 200.000 zł) – zagrożony karą pozbawienia wolności o 1 roku do 10 lat.

Warto również zwrócić uwagę na treść art. 295 k.k. zgodnie z którym wobec sprawcy oszustwa, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości lub choćby w znacznej części sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Naprawienie całości szkody może nawet doprowadzić do decyzji o odstąpieniu wymierzenia kary. Regulacja ta stwarza pewne pole manewru dla sprawcy przestępstwa oszustwa który może dążyć do pojednania i rozliczenia z pokrzywdzonym celem złagodzenia swojej odpowiedzialności. Dla pokrzywdzonego natomiast zwiększa szansę na odzyskania utraconego mienia. Jeżeli fakt popełnienia przestępstwa i wina sprawcy są oczywiste zawarcie tego typu ugody mogą stanowić rozwiązanie „win – win” dla obu stron, zarówno sprawcy jak i pokrzywdzonego. Regułą jest bowiem, że sądy biorą pod uwagę takie ustalenia stron w swoich rozważaniach co do wyroku.

RÓŻNE FORMY OSZUSTWA

Poza oszustwem zwykłym, stypizowanym w art. 286 k.k. ustawa ta przewiduje również szczególne formy, które należy odróżnić od oszustwa zwykłego. Należą do nich :

• oszustwo komputerowe – art. 287 k.k.
• oszustwo finansowe (tzw. wyłudzenie kredytu) – art. 297 k.k.
• oszustwo ubezpieczeniowe (tzw. wyłudzenie odszkodowania) – art. 298 k.k.
• oszustwo kapitałowe – art. 311 k.k.

OSZUSTWO A ROSZCZENIE CYWILNOPRAWNE

Nie każde doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem innej osoby będzie oszustwem. Niewywiązanie się z umowy, brak zapłaty za towar lub usługę, czy też niewykonanie usługi pomimo przyjęcia wynagrodzenia nie zawsze oznacza przestępstwo. Do takiego wniosku konieczne jest wykazanie że sprawca działał celowo i podstępnie, ze z góry powziętym zamiarem niewywiązania się z umowy. W praktyce zdarzają się sytuacje w których niewywiązanie się ze zobowiązania jest efektem pomyłki, pogorszenia stanu zdrowia, niespodziewanej utraty płynności finansowej czy też innych niedających się przewidzieć okoliczności. Pomimo braku pierwotnego zamiaru sytuacja na pierwszy rzut oka wygląda jak klasyczne oszustwo. Z kolei osoba w której majątku została wyrządzona szkoda wychodzi z założenia, że skoro ktoś nie zapłacił, to pewnie nie chciał płacić od początku i składa do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa. Jest to zresztą najłatwiejsza droga. Dochodzenie swoich praw przed sądem cywilnym jest czasochłonne i kosztowne. Wiąże się z koniecznością sporządzenia pozwu, przytoczenia odpowiednich twierdzeń, przedstawienia dowodów, dokonania stosownej opłaty, długim oczekiwaniem na termin rozprawy. Tymczasem wszczęcie postępowania karnego jest darmowe, a całą pracę w zakresie zebrania dowodów i udowodnienia winy wykonuje za nas prokurator i policja. Powyższe powoduje, że pewna część zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dotyczy sytuacji w których do takiego przestępstwa nie doszło, a mają jedynie charakter roszczeń cywilnoprawnych.

Brak doświadczenia i wiedzy na temat przepisów czy procedury karnej zazwyczaj utrudnia ofiarom, jak i osobom oskarżonym o oszustwo, dochodzenie swoich praw przed sądem. Nasza kancelaria adwokacka w Warszawie posiada bogate doświadczenie w reprezentacji zarówno oskarżonych o popełnienie oszustwa jak i pokrzywdzonych tym przestępstwem. Niezależnie od roli procesowej adwokat karnista stara się kierować uwagę organów wymiaru sprawiedliwości na elementy istotne dla interesów jego klienta.